اخلاق تشکیلاتی 

شهید مطهری در کتاب ده گفتار می فرماید:

“ابتدا چنين به نظر مى رسد كه صلاح و فساد اجتماع بزرگ يا كوچك, تنها به يك چيز بستگى دارد: صلاح و عدم صلاح افراد آن اجتماع و بالاخص زعماء آنها. يعنى فقط افرادند كه همه مسؤوليتها متوجه آنها است. بسيارى از افراد اينچنين فكر مى كنند.

اين دسته هنگامى كه متوجه برخى مفاسد اجتماعى مى شوند چاره كار را زعيم صالح مى دانند و به اصطلاح اصالت فردى هستند. اما كسانى كه بيشتر و عميقتر مطالعه كرده اند به اين نتيجه رسيده اند كه تأثير و اهميت سازمان و تشكيلات از تأثير و اهميت زعماء بيشتر است, در درجه اول بايد درباره سازمان صالح انديشيد و در درجه دوم درباره زعماء صالح.

اين نكته مورد توجه قرار نگرفته كه اگر نظام, صالح بود كمتر فرد ناصالح قدرت تخطى دارد و اگر ناصالح بود فرد صالح كمتر قدرت عمل و اجراء منويات خود را پيدا مى كند و احيانا منويات و افكار خود را مى بازد و همرنگ سازمان مى شود.

تشكيلات و نظامات اجتماعى نسبت به افراد اجتماع به منزله خيابانها و كوچه ها و خانه هاى يك شهر است نسبت به مردم و وسائل نقليه اى كه در آن شهر حركت مى كنند. هر شهرى به هر نحو كه خيابان كشى و كوچه سازى شده باشد مردم شهر مجبورند از پيچ و خم همان خيابانها و لابلاى همان كوچه پس كوچه ها و از همان چهار راهها حركت كنند. حداكثر آزادى عمل مردم آن شهر اينست كه در ميان همان خيابانها و همان كوچه ها هر كدام كه نزديكتر يا خلوت تر يا پاكيزه تر و با صفاتر است انتخاب كنند.

اگر فرض كنيم كه آن شهر بدون نقشه و حساب تدريجا توسعه پيدا كرده باشد نه روى اصول شهرسازى, در چنين شهرى افراد چاره اى ندارند از اينكه زندگى و رفت و آمد خود را با وضع موجود تطبيق دهند. رفت و آمد و رانندگى و اداره امور چنين شهرى دشوار خواهد بود. با وجود چنين ترتيبى در ساختمان آن شهر, از افراد, كارى ساخته نيست. تنها كارى كه ساخته هست اينست كه تغييراتى در وضع خيابانها و كوچه ها و منزلهاى آن شهر بدهند و خود را راحت كنند.

اگر فرض كنيم زعماء صالحى در رأس سازمانهائى قرار بگيرند كه داراى نواقصى مى باشند, حدود تفاوت كار آنها با ديگران همان اندازه است كه يك نفر بخواهد از ميان خيابانهاى پر پيچ و خم و نامنظم و كوچه و پس كوچه هاى بى ترتيب, بهترين و نزديكترين راهها را انتخاب كند.[1]”

اگر سازمانی صالح نباشد، از فرد صالحی که در آن قرار می گیرد کاری ساخته نیست. و اگر سازمانی صالح باشد و تشکیلات سالم و منسجمی داشته باشد کمتر کسی می تواند در آن خطایی داشته باشد و اگر اشتباهی انجام دهد، به زودی زود و کاملاً شفاف مشخص می شود و فرد چاره ای جز عذرخواهی و اصلاح کار خود و یا حتی ترک آن مسئولیت ندارد.

[1] شهید مطهری، ده گفتار، صص 286-288