نقد مقالات مدیریت اسلامی یک راه حل بسیار زودبازده برای کاربردی ساختن تئوری‌های مدیریت اسلامی است. به این منظور در پایگاه جامع مدیریت اسلامی بخش جدیدی به این مهم اختصاص داده شده است: ایستگاه نقد
در این راستا برای افتتاح این بخش از پژوهشگر گرامی جناب آقای محمد جوادی درخواست کردم یکی از مقالات مهم سایت مدیریت اسلامی را مورد نقادی قرار دهند. ایشان نیز پربازدیدترین مقاله سایت که تا کنون بیش از بیست هزار بازدید داشته است «تنها از طریق سایت و چندین برابر از طریق شبکه های اجتماعی» را انتخاب کرده و مورد انتقاد قرار دادند. بدون هیچ مقدمه دیگری به سراغ نقد ایشان میرویم.
در سر مقاله شماره قبلی نشریه موضوعی تحت عنوان «ریشه شناسی در مفهوم مدیریت یا مبناگرایی در دنیای واژگان» مورد بحث و بررسی قرار گرفت. این نوع ورود به علوم و مسائل اجتماعی ضمن اینکه کمک می¬نماید ما اصالت واژگان و روح معنای آن¬ها را در ساخت فرهنگی هر جامعه¬ای دریابیم، سبب می¬شود تا به طرح دقیق-تری از فضای تمدنی دستیابیم. اگرچه این مقاله و این نوع نگاه هم به لحاظ علمی و هم به لحاظ سلیقه به کارگیری ادبیات تخصصی به ویژه در عرصه تولید علم، گامی مهم و جدی است؛ لکن نقد سبب محکم شدن بنیان آن و پختگی موضوع می‌گردد. در این باب نکاتی قابل اشاره است که ذیلا بدان اشاره می¬شود:
1- در ابتدای مقاله، تعریفی از مدیریت ارائه شده است که خالی از اشکال نیست؛ مهمترین اشکالات موجود را در موارد زیر می‌توان جمع بندی نمود:
a. مدیریت هم برای اهداف میانی و هم برای اهداف عالی به تعیین ساز و کار می¬پردازد در حالی که در تعریف ارائه شده صرفا تعیین اهداف میانی مورد اشاره واقع شده و به تعیین ساز و کار اشاره¬ای نگردیده است.
b. در این تعریف به ابتنای مدیریت بر نظام ارزشی پذیرفته شده -که اساس فلسفه تولید علم در این عرصه را ممکن می¬سازد- اشاره نشده است.
c. این تعریف به نظر تعریف یکی از زیرشاخه¬های مدیریت به حساب می¬آید، نه تعریف کلیت مدیریت. چرا که از فرایندهای کنترل، سازماندهی، رهبری و تامین منابع انسانی بدون التفات عبود شده و تنها به تعیین هدف و ایجاد ساز و کار ذیل آن اشاره¬ای نشده است.
2- بررسی ریشه مفهومی واژه management گرچه امری به جا و قابل توجه است لکن گاهی اوقات معرفت اجتماعی از یک واژه جدای از ریشه مفهومی آن صورت می¬گیرد. توضیح آن که اگرچه قسمتی از این مقاله که به بررسی تاریخچه و ریشه¬شناسی می¬پردازد و به معنای این واژه استناد می¬دهد قابل اعتناست ولی در قسمت دیگر که نویسنده به دنبال تسری این مسئله به زمان حال و در نهایت اثبات تفوق این واژه بر آن مبنا است، امری خلاف واقع می-باشد. در واقع پس از رواج واژه¬ای در افواه، گاهی این واژه بدون التفات به معنای لغوی آن به کار می¬رود. به طور مثال معنا و ریشه واژه “مهندس”، “عالم هندسه” یا ” تقدیرکننده” می¬باشد، در حالیکه امروزه بدون التفات به معنای آن، در رشته¬هایی مثل مهندسی پزشکی یا مهندسی محیط زیست استفاده می¬شود.
3- فرایندی که در این مقاله طی شده “مبناگرایی در دنیای واژگان” نام نهاده شده که به نظر اساسا این عنوان اشتباه است. چرا که فرایند طی شده صرفا ریشه شناسی و مطالعات ریشه پژوهی واژگان است که در علوم مختلف کاربرد و رواج دارد و نیازی به نام گذاری مجدد بر روی آن نیست. گذشته از آن این کار اصلا مبناگرایی نیست و عملا هیچ مبنایی – نه بعیده و نه قریبه- در این متن مورد بررسی واقع نشده است.
4- برای پرداختن به چرایی تفوق واژه management به نظر می¬رسد که با توجه به تاثر ادبیات جهانی علوم از فرهنگ آمریکایی بایستی با تاریخ آمریکا و تحولات آن آشنا بود. در این مقاله برای بررسی این تفوق نگارنده به دنبال دلایل معرفتی بوده است، در حالی که بسیاری از این مسائل دلایل غیرمعرفتی دارد. در مورد تفوق واژه ” management “، پیتر دراکر که یکی از اندیشمندان برجسته رشته مدیریت است، علت آن را صرفا عوامل غیرمعرفتی می¬داند. او در کتابی تحت عنوان “management” اشاره می¬کند که در دوره¬ای در آمریکا رکود اقتصاد رخ داد و سبب اخراج افرادی از کار شد، همین مسئله سبب شد تا واژه “management” یا “business management” در آمریکا با نفرت رو به رو گشت و این واژه با معادل¬هایی مثل” public administration” جایگزین شد و صرفا واژه” management” برای بیمارستان¬ها استفاده می¬شد. همچنین وی اشاره می¬کند که بعد از جنگ جهانی دوم به هنگامی که فرماندهان از جنگ برگشتند، تعداد زیادی از آن¬ها به تدریس فنون جنگی در دانشکده¬های مدیریت پرداختند و از آنجا که آمریکا در این جنگ پیروز شده بود، محبوبیت این واژه و این رشته در آمریکا گسترش یافت و مجددا واژه “management” تفوق خود را پیدا کرد. همانطور که دراکر اشاره می¬کند تفوق این واژه ربطی به کمرنگ شدن اهمیت خدمت رسانی و یا پررنگ شدن بعد کنترلی مدیریت نیست.
5- مسئله بعدی که در مقاله مذکور به چشم می¬خورد این است که در بررسی واژه “أمیر”، بهتر بود به جای اینکه تنها واژه امیر در جنگ را بررسی کند، به تمام مشتقات و استعمالات آن توجه می¬شد به طور مثال “أمیرالحاج” یا “أمیرالمونین” نیز القابی مدیریتی است که در غیر جنگ کاربرد داشته است و اصلی¬ترین بعد امیرالحاج جنبه امر او نیست. اینکار می¬توانست جمع بندی بهتری از ریشه این واژه در ادبیات عرب به نویسنده اعطا کند.
در پایان ضمن تشکر از برادر ارجمند جناب آقای مهدی عزیزی، باید مجددا اشاره گردد که نگاه تحلیلی¬ای که در آن مقاله به کارگرفته شده، جزء نگاه¬های عمیق به مسئله تولید علم به شمار می¬آید و نقد برخی مصادیق و نگاه¬ها نباید از ارزش چنین دیدگاه-هایی به مسئله تولید علم بکاهد.
الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه
محمد جوادی
6 شهریور ماه 1396
سلام علیکم
چرا با چند ماه تاخیر پس نشر داده شده
و منظور از نشریه کدام نشریه است؟؟؟؟؟؟