مدیریت اسلامی: مدیریت جهادی

مدیریت اسلامی: مدیریت جهادی
سیره قولی و عملی پیامبر و امیرالمومنین – و فرزندان معصوم آن حضرات- منابع غنی مدیریت اسلامی را شکل داده و جلوه¬های درخشانی از این عرصه را به تصویر کشیده¬اند. با این همه، مدیریت اسلامی پس از آن دوران طلایی با افولی طولانی مدت روبه رو شد و حتی تا میزان زیادی به فراموشی سپرده شد، و تنها انقلاب اسلامی بود که توانست جانی دوباره به این عرصه¬ی علمی و عملی ببخشد. این مسئله تا حدودی در مقالات قبلی مورد بررسی قرار گرفت. اما در این نوشته کوتاه قصد داریم نگاه دقیق¬تری به یکی از وجوه مدیریت اسلامی، که پس از انقلاب به شکل پررنگی تاثیر گذار بود، بپردازیم.
عملیاتی¬ترین سطح اجرای مدیریت اسلامی، جایی که تلاش بود تا در عرصه¬ای حساس، رقابتی و پیچیده – که از قضا از ویژگی¬های سازمان¬های بزرگ امروزی نیز هست- از آموزه¬های اسلام، برای مدیریت یک چالش بزرگ و طولانی مدت استفاده شود، در دفاع مقدس بود. در دفاع مقدس نیز، مانند دیگر عرصه¬ها، رهبری و مدیریت عالی با حضرت امام خمینی بود، و لذا با اطمینان می¬توان از مطابقت کامل مدیریت عالی دفاع مقدس با معیارهای اسلامی سخن گفت. این مسئله باعث می¬شود، بتوان به راحتی از افعال مدیریتی امام – چه در انگیزش نیروها، چه در برخورد با تهدیدها و … – به عنوان مصداقی از اجرای مدیریت اسلامی، الگوبرداری کرد.
در سطح مدیریت میدانی نیز مدیریت و فرماندهی سردارانی چون همت، زین الدین، چمران و … در عملیاتهای مختلف نشان¬دهنده¬ی کارآیی آموزه¬های اسلامی در مدیریت است. با توجه به کمبود امکانات و تجهیزات در دوران دفاع مقدس، پیروزی بعضی از عملیاتهای چون والفجر -8 به حدی تعجب¬برانگیز بود که تحلیل¬گران غربی، هنوز پس از سالها به بررسی آن می¬پردازند .
این مدیریت مناسب، در عرصه¬ی دفاع ملی ادامه یافت، و باعث پیشرفت روزافزون قدرت دفاعی جمهوری اسلامی شد، اما نکته قابل توجه این است، که این سبک مدیریتی، تنها قابل استفاده در عرصه¬ی دفاعی و نظامی نیست، بلکه می¬توان با همان سبک و روحیه در دیگر عرصه¬ها از جمله امور اقتصادی، سیاسی، تجاری و … مدیریتی موفق را به نمایش گذاشت. این تعمیم هوشمندانه، نخستین بار توسط مقام معظم رهبری (ع) بیان شد. ایشان در دیداری ویژگی جهادی بودن و استفاده از مدیریت جهادی را دلیل عرصه¬های موفقیت مجموعه شهرداری تهران – که واضح است، فعالیتهایی کاملا بی ارتباط با جنگ و دفاع که عرصه¬های معمول مدیریت جهادی تصور می¬شدند دارد- دانسته و فرمودند: «رمز موفقیت مدیریت جهادی است و مدیریت جهادی یعنی کار،تلاش،محاسبه با خدا و تکیه به علم،درایت وتدبیر» ، مقام معظم رهبری تاکید فراوان خود را با نام گذاری سال 93 به «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» و تاکید بر این نکته که مدیریت جهادی محدود به این سال نیست و باید همیشه ادامه یابد، نشان دادند.
به هر حال پس از این اقدام مقام معظم رهبری، عده¬ای شروع به تلاش¬ها و تدوین آثاری در این عرصه کردند، که از حیث هدف بسیار قابل تقدیر است، اما تا رسیدن به آن مطالبه مقام معظم رهبری، چه در بعد نظر و چه در بعد عمل، راه بسیاری باقیست. یکی از آفات نگاه سطحی به نظریه اندیشمندانه رهبر انقلاب در باب مدیریت جهادی، که باعث شده است، مدیریت جهادی به اشتباه هم معنای مدیریت اسلامی به کار گرفته شود، عدم فهم جایگاه ویژه این مفهوم به عنوان یک «سبک مدیریتی» در منظومه مدیریت اسلامی است. یک از موضوعاتی که در مقالات بعدی در خلال بررسی آثار مدیریت اسلامی به آن برخورد خواهیم کرد، همین مدیریت جهادی است.