رهبری اسلامی

رهبری اسلامی عنوانی است که با همه اهمیت، در عرصه مدیریت مورد بی توجهی قرار گرفته است. متاسفانه بسیاری عرصه رهبری را محدود به ابعاد سیاسی دانسته و ابعاد مدیریتی آن را نادیده گرفته اند. در این راستا لازم است پس از تبیین تفاوت های مدیریت و رهبری به طور کلی تلاش کنیم به معیاری برای شناخت تفاوت مدیریت اسلامی و رهبری اسلامی دست پیدا کنیم.

این شناخت به ما نشان خواهد داد که نباید رهبری اسلامی را محدود به عرصه سیاست پنداشت و از فواید بی نظیر آن در مدیریت غافل شد.

تفاوت های مدیریت و رهبری

مدیریت و رهبری در عرصه های مختلفی تفاوت دارند. هر چند این مسئله ارتباط مستقیمی با عنوان اصلی بحث ما ندارد، اما با توجه به نظریات رهبری اسلامی اشاره به دو مورد از این تفاوت ها ضروری است.

تفاوت در نوع اقتدار:

ماکس وبر از اندیشمندان بزرگ مدیریت سه نوع ایده آل برای اقتدار معرفی کرده است. اقتدار سنتی، اقتدر قانونی – عقلایی و اقتدار کاریزماتیک.

یکی از نظرات رایج در رابطه با تفاوت مدیریت و رهبری در این است که رهبر کسی است که از اقتدار کاریزماتیک (و سایر انواع اقتدارهای شخص محور که در مدل سه گانه وبر ذکر نشده اند) استفاده می کند. حال آنکه مدیر کسی است که از اقتدار قانونی عقلایی (و سایر انواع اقتدار جایگاه محور) استفاده می کند.

تفاوت در مدل انگیزش: می دانیم مدل ها و راهکارهای انگیزش بسیار مختلفی وجود دارد؛ که در یک بیان کلی می توان آن ها را به دو دسته انگیزش مادی و انگیزش معنوی تقسیم بندی کرد. به زعم بسیاری رهبر کسی است که از معنوی در انگیزش استفاده می کند. حال انکه مدیر کسی است که تنها بر عوامل مادی انگیزش تکیه دارد.

رهبری اسلامی

اما این دو تفاوت مدیریت و رهبری چه ارتباطی با رهبری اسلامی دارند. اینکه رهبر اقتدار کاریزماتیک دارد. بعلاوه، از عوامل معنوی انگیزش استفاده می کند باعث شده است که بسیاری مدیریت اسلامی را مساوی با رهبری متداول در ادبیات مدیریت غربی بگیرند. و خیال کنند که مدیریت اسلامی چیزی نیست بجز رهبری (در ادبیات مرسوم مدیریت)

باید از این افراد پرسید که اگر مدیریت اسلامی همان رهبری است پس رهبری اسلامی چیست؟

رویکرد درست این است که مدیریت اسلامی با رهبری غربی متفاوت است. مدیریت اسلامی یعنی مدیریتی که بر اساس آموزه های اسلامی باشد و در چهار عرصه ی غایت، مبانی، ساختار و رویه از آموزه های اسلامی پیروی کند (رجوع کنید به نظریه چهار راهکار اساسی).

اما رهبری اسلامی چیست؟ تفاوت اصلی مدیران و رهبران و به تبع آن مدیریت و رهبری مربوط به معنابخشی است.

افراد در محیط پیچیده سازمان نیاز به کسی دارند که محیط را برایشان معنا کرده و به آن مفهوم بخشد. نکته اساسی در همین جاست: رهبران کسانی هستند که براساس بینش خود به محیط معنا داده و همان معنا و مفهوم را به افراد انتقال می دهند؛ حال انکه مدیران تنها انتقال دهنده چنین معانی هستند.

با این تفاصیل، رهبر اسلامی کسی است که بتواند خود به صورت ابتدائی و ابتکاری فضای سازمان را از ابهام پاک ساخته و نیروها را بصیرت خویش هدایت کند.

می دانیم این موضوع با توجه به محیط پر تغییر و پیچیده سازمان های امروزی و علی الخصوص در کسب و کارهای با رقابت بالا بسیار مورد نیاز است.

ویژگی های رهبری اسلامی

حال که تفاوت اصلی رهبری و مدیریت مشخص شد؛ بهتر است به اختصار اشاره ای به ویژگی های رهبر از منظر اسلامی داشته باشیم:

الف) بلند همتی و استقامت

ب) سادگی و سبکبالی

ج) سعه صدر

د) تواضع

ه) هوشمندی

….

برای مشاهده منابع و مطالعه بیشتر