تدبیر حکیمانه، الزام راهبردی حج عزتمندانه؛ بررسی ابعاد ۴ گانه حج

حج به‌عنوان یکی از عبادات مهم مسلمانان دارای ابعاد معرفتی متعددی است که منظر تمدنی و آخرالزمانی ازجمله مهم‌ترینِ منظرهاست. دکتر غلامرضا گودرزی، عضو هیئت‌علمی دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق(ع) پیرامون حج چندین نکته فرموده‌اند که به مناسبت ایام حج و حضور حاجیان ایرانی، در پایگاه مدیریت اسلامی بازنشر می‌شود. امیدواریم که حاجیان عزیزمان نیز ما را از دعای خیرشان فراموش نسازند و ان شاالله در جوار کعبه بتوانند مقدمه ظهور حضرت حجت را فراهم نمایند.
موضوع حج از موضوعات راهبردی اما مغفول در نظام جمهوری اسلامی و تمدن اسلامی است. اینکه می‌گوییم موضوع حج از موضوعات مغفول است، به این معنا نیست که سازمان یا بعثِ‎ای درباره حج نداریم بلکه منظور این است که نگاه راهبردی نسبت به مسئله حج نداریم. اگر اهمیت راهبردی حج را درک کنیم، ملاحظه خواهیم کرد تاکنون بهره‎برداری لازم از این فضا را نبردیم. مسئله حج حداقل چهار بُعد و یا اثر دارد البته هراندازه بیشتر مطالعه کنیم، ابعاد بیشتری از آن به رویمان باز می‌شود. اولین مورد، آثار معنوی حج است. یعنی انسان مسلمان وقتی در سرزمین حجاز و مکه قرار می‎گیرد، ناخدا گاه حس معنوی سراغ او می‌آید. این معنویت در روحیه زوار بسیار اثرگذار و جهت دهنده است. ما خاطرات متعددی از افرادی داریم که در حین مراسم حج دچار تحولات روحی زیادی شدند و زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرارداد. بعد دوم، بعد سیاسی ــ فرهنگی است و بعد سوم اقتصادی است اما بُعد چهارم آن‌که بعد راهبردی است تاکنون مغفول مانده است که باید بررسی کنیم.
منظر آینده‎پژوهانه، تمدنی و آخرالزمانی مسئله حج از راهبردی‌ترین موضوعات حج است. به‌عنوان نمونه جزو اولین گام‎های تمدن سازی، اصلاح اندیشه‎هاست. شاید بتوان گفت در هر مراسم حج چیزی حدود 2 میلیون نفر درگیر مسئله حج و زیارت می‌شوند. یعنی علاوه بر زائرانی که به حج می‌روند، خانوادۀ ایشان نیز ناخدا گاه درگیر مسئلۀ حج و زیارت می‌شوند. لذا همین اندیشه حج و زیارت فرهنگ‎ساز و اندیشه‌ساز است و افراد را در فضای معنوی قرار می‌دهد. بنابراین حج از نگاه تمدنی چنین اثری می‌تواند داشته باشد و مجموعۀ نظام اسلامی می‌تواند با همین نگاه تمدنی خانواده را تربیت کند که همان ماندگاری آثار حج است.

تدبیر حکیمانه، الزام راهبردی حج عزتمندانه

در شرایط فعلی آنچه مهم است رعایت چند تدبیر برای برگزاری عزتمندانه حج است.
۱. شرایط امروز عربستان و دعواهای داخلی آن بر کسی پوشیده نیست و همین امر، پیش‌بینی برای شرایط حج امسال را دشوار می‌کند. همان‌گونه که در دو سال قبل نیز بیان‌شده بود و متأسفانه کمتر توجه شد، بهترین فرصت برای رقبای داخلی در چنین شرایطی، موسم حج است. زیرا برگزاری حجی آرام و بدون حاشیه از یکسو می‌تواند دلیلی بر تسلط و مدیریت قوی ولیعهد جوان باشد و بالطبع بروز حوادث، دلیل ضعف وی. از سوی دیگر بروز مشکلی بزرگ در حج می‌تواند برای تیم افراطی حاکم فرصت و بهانه‌ای باشد برای انجام یک تسویه بزرگ در میان شاهزادگان مخالف. درهرصورت باید از اکنون خود را برای هر دو سناریوی محتمل آماده کرد.
۲. به نظر می‌رسد با لحاظ جمیع شرایط احتمال وقوع سناریوی دوم کمتر است و حادثه غیرقابل‌کنترلی رخ ندهد، لیکن این به معنای بروز هیچ حادثه‌ای نیست و قطعاً شاهد برخی اتفاقات و تحولات و حوادث خواهیم بود.
۳. طبق آخرین اخبار رسانه‌ها، هنوز برخی مشکلات و بدعهدی‌ها برای حل مسائل کنسولی باقی‌مانده و با توجه به‌ضرورت حل شدن این موضوع برای صیانت از حقوق ایرانیان، باید اعزام پس از حل مسائل کنسولی حسب توافقات، انجام شود.
۴. بهتر بود با توجه به شرایط امسال، در کمیت و کیفیت زائرین دقت بیشتری می‌شد ولی حال بایستی بهترین و کارآزموده‌ترین افراد با چابک‌ترین ساختار صیانت از زائرین را بر عهده گیرند.
۵. باید دقت داشت و این حقیقت را مدنظر قرارداد که حج امسال کاملاً متفاوت از تجارب گذشته حج است، لذا انسجام بالا، وحدت مدیریتی بعثه و سازمان در عربستان، ایجاد آرامش در زائرین، پرهیز جدی از هرگونه تک‌روی و غرور کاذب عملیاتی توسط کاروان‌ها بسیار حساس است.
۶. به نظر می‌رسد عربستان در اجرای تعهد خود مبنی بر حفظ امنیت زائرین ایرانی انگیزه داشته باشد، لیکن این به‌هیچ‌عنوان نباید باعث غفلت مسئولان حج شود چون اولاً تجربه نشان داده که آل سعود بدعهدی و دشمنی را به‌خوبی از همراهان آمریکایی خود یاد گرفته و ثانیاً این تعهد ناظر بر اتفاقات بزرگ است و طبیعی است که نافی حوادث کوچک نیست. همان‌قدر که رخ دادن حوادث بزرگ کم احتمال است، رخ دادن حوادث کوچک که در ظاهر دیده نمی‌شوند ولی در حقیقت بسیار مخرب‌اند کاملاً محتمل است.
۷. در راستای بند قبل همه ایرانیان اعزامی اعم از مسئولان و زائرین بایستی نسبت به حوادث به‌ظاهر کوچکی که ممکن است از الآن برنامه‌ریزی‌شده باشد، نظیر تصادف، نزاع‌ها، جدل‌ها و درگیری‌های ساختگی توجیه شده و به جد از خود مراقبت کنند. سفرهای درون‌شهری انفرادی، صرف کردن وقت در بازارها، حضور در ساعات خلوت شب در خیابان‌ها به‌صورت انفرادی، جدل با کسبه و به‌ویژه حضور انفرادی زنان بسیار خطر داشته و واقعاً بایستی از انجام آن‌ها خودداری کرد.
۸. بدون تردید مأموران سعودی در برخورد با کوچک‌ترین اعمال زائرین ایرانی که به‌حق و یا به‌ناحق از طرف آن‌ها خلاف قلمداد شود، لحظه‌ای تردید نخواهند کرد. لذا بایستی افراد کاملاً توجیه شوند که مواردی چون حمل مواد مخدر، توهین به مقدسات مذاهب اسلامی و … امسال می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند.
۹. در ایام تشرف هوشیاری بایستی در حد اعلای خود باشد تا حادثه‌ای چون منی تکرار نشود، هرگونه برنامه‌ریزی کاروان‌ها اعم از زمان و مکان و مسیر و … دقیقاً باید بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی باشد و با هر بی‌نظمی و تک‌روی به‌شدت برخورد شود.
۱۰. مسئولان محترم بعثِ و سازمان باید توجه ویژه داشته باشند که امسال بار بسیار بیشتری بر دوش آن‌ها قرار دارد و در کشوری فعالیت خواهند داشت که ضمن قطع کلیه روابط سیاسی و دیپلماتیک، بالاترین دشمنی و خصومت آشکار را با ما داشته و در مقابل ما در عربستان کمترین حمایت کنسولی و بین‌المللی را خواهیم داشت. این بدان معناست که کمترین خطا و اشتباه ممکن است آثار وسیعی داشته باشد. لذا حضور بیشتر و فعال‌تر مسئولان اصلی بعثِ و سازمان از ابتدا تا انتهای عملیات در عربستان و مدیریت دقیق میدانی ضروری است.
۱۱. بدون تردید جان و آبروی همه زائرین و دست‌اندرکاران اعزامی ارزشمند بوده و بایستی چون دری گران‌بها از آن صیانت کرد، لیکن بررسی تجارب قبلی نشان می‌دهد که زنان، افراد مسن و کم‌توان، افراد شناخته‌شده، نیروهای ستادی و روحانیون کاروان بیشتر در معرض وقوع مشکلات، بیماری‌ها، حوادث یا برخوردهای مأموران سعودی هستند، لذا در مورد این گروه‌ها باید تدابیر و ملاحظات خاصی داشت.
۱۲. مهم‌تر از بیان این نکات، رعایت دقیق تذکرات خیرخواهانه است. قطعاً کسانی هستند که موضع‌گیری در برابر حج امسال را وسیله‌ای برای تسویه‌حساب‌های سیاسی یا ضربه زدن به اعتقادات و باورهای مردم قراردادند. اما جمع زیادی از تذکردهندگان خیرخواه و دلسوز بوده و خواستار برگزاری حجی عزتمند هستند.
۱۳. امسال بعثِ و سازمان بایستی در کنار به‌کارگیری قوی‌ترین و کارا مدترین افراد خود در مکه، مدینه و جده، در ایران نیز ستادی از افراد مجرب، کارشناس، دلسوز و تحلیلگر را مهیا نماید تا با رصد روزانه تحولات و حوادث از بیرون صحنه عملیات، ضمن پشتوانه فکری از دست‌اندرکاران حج در عربستان، در شرایط نیاز بدون فوت وقت از تهران امور مرتبط را انجام دهند.
۱۴. اطلاع‌رسانی سریع، اثربخش، اعتماد زا و به‌موقع به زائرین و خانواده آن‌ها باعث ایجاد آرامش در آن‌ها خواهد شد. بدون تردید برخی با شایعه‌سازی و اطلاع‌رسانی ناقص یا بزرگنمایی مشکلات سعی در برهم زدن آرامش ذهنی جامعه دارند. لذا باید کاملاً از الآن برای رسانه‌ها به‌ویژه رسانه‌های مجازی برنامه خاص داشت. باید توجه داشت هیچ‌چیز چون حفظ آرامش زائرین، توأم با آگاهی بخشی و توجیه منطقی آن‌ها ضامن صیانت از آن‌ها نیست.
۱۵. در پایان باید توجه داشت قطعاً حج امسال، هم برای عربستان و هم برای ایران چه در ابعاد داخلی و چه خارجی حساس بوده و حال که به تعبیر بزرگواران، تصمیم برای اعزام، تصمیم نظام بوده است، پس باید با تدابیر حکیمانه از اعتبار و آبروی کشور و نظام صیانت کرد و جان و آبروی تک‌تک زائرین و ضیوف الرحمن را پاس داشت وان شاء الله همه عزیزان با صحت، سلامت و معنویت بازگردند.