مدیریت اسلامی و علم نافع

سیل بنیان‌کن و جان کاه تئوری‌های بی‌حاصل در علوم انسانی اسلامی، باورنکردنی خواهد شد؛ اگر تنها نیم‌نگاهی به آموزه بلند «علم نافع» در اندیشه اسلامی داشته باشیم. گویی این آموزه دینی که هر روز بعد از نماز عصر از علم لاینفع به خدا پناه بریم،[1] با توجه به احوال امروز ما وضع شده است.

شگفتا که این وضعیت در علم کاربردی مدیریت نیز به همین منوال و حتی اسف‌بارتر است. حجم انبوه تئوری‌های مدیریت اسلامی به صورت سرطان‌گونه هر روز بیشتر، و یافتن تئوری‌های کاربردی در میان این حجم از بی‌حاصلی سخت‌تر می‌شود.

اوضاع وقتی بغرنج‌تر می‌شود که به این نکته مهم متفتن باشیم که تنها تئوری‌های کاربردی مورد قبول و اسلامی هستند که در عین کاربردی بودن اتقان و اتکا به مبانی را نیز در بر داشته باشند. توجه به این مهم، شمار تئوری‌های کاربردی مدیریت اسلامی را اندک‌تر و تئوری‌پردازی در این عرصه را سخت‌تر می‌کند.

سه مانع برای علم نافع در مدیریت

عدم انسجام تئوری‌ها، بی‌توجهی نظریه پردزان به آثار یک‌دیگر و عدم مفاهمه در میان آن‌ها، عدم وجود بستری برای طرح،‌‌ آزمون، به کارگیری و اخذ بازخور از نظریات همگی دست به دست هم داده‌اند تا طرح نظریات کاربردی و سودمند را ناممکن سازند.

در عمل راهی جز این نیست که دست به کار شده و به رفع این موانع همت گماشت. در این راستا، ایجاد جوامع و گروه‌های هم‌اندیشی نظریه‌پردازان مدیریت اسلامی برای غلبه بر مانع «عدم مفاهمه نظریه‌پردازن» کارساز خواهد بود. چالش عدم انسجام تئوری‌ها نیز ناشی از خلأ نظریات محوری بنیادی با باروری راهنمونی بالاست. واضح است که هر یک از این دو پیشنهاد خود نیازمند اثری مجزا برای تبیین و ترسیم فرایند اجرایی است.

مهمتر از همه، چالش نبود بستری برای آزمایش،‌ به‌کارگیری و اصلاح تئوری‌هاست. ما از این بستر تحت عنوان «سازمان اسلامی» یاد می‌کنیم. براین اساس باید تأکید کرد تا سازمان اسلامی ایجاد نشود، مدیریت اسلامی در بسیاری از ابعاد ایجاد نشدنی است.

براین اساس، در سایت مدیریت اسلامی تلاش شده است تا سازمان‌های بومی و ساختارهای قابل بومی‌سازی در کانون توجه قرار گیرند. امید است تلاش و همکاری پژوهشگران ارجمند باعث شود در مقالات آتی این سایت توجه و تمرکز بر سازمان‌های بومی – که سازمان‌های مستعد برای تبلور مفهوم سازمان اسلامی هستند- به نحو جدی‌تری دنبال شود.

و هو المستعان و علیه التکلان

✍ سید مهدی عزیزی

[1] اللهم اعوذبک من علم لاینفع؛ مفاتیح الجنان، تعقیبات نماز عصر به نقل از مصباح المجتهد