تاکنون ابعاد مختلفی از تصمیم‌گیری اسلامی را بررسی کرده ایم اما توجه به پیچ های مهم و دوران ساز تاریخی می تواند بیش از هر چیز اهمیت و کارایی عملیاتی تصمیم گیری اسلام را نشان دهد.

تصمیم گیری اسلامی: بررسی کارایی عملیاتی در شرایط فوق حساس

باید تأکید داشت هر چه درجه حساسیت و پیچیدگی تصمیمات بیشتر شود؛ آموزه‌های اسلامی بیشتر در تصمیم‌گیری اثرگذار بوده و کارسازند. به عنوان نمونه داستان قرآنی مادر موسی را در نظر بگیرید:

برنامه وسیع دستگاه فرعون برای کشتار کودکان، کار را بجایی رساند که مادر موسی برای حفظ جان فرزند شیرخوارش مستأصل شد. تا جایی که به او الهام رسید:

﴿وَأَوْحَيْنَا إِلَىٰ أُمِّ مُوسَىٰ أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ﴾ ﴿قصص، 7﴾.

به راستی که انداختن فرزند شیرخوار در آب، هر چقدر هم که به خیر و صلاح کودک باشد؛ اقدامی غیر ممکن برای هر مادر است. تنها آموزه‌ا‌ی غنی در گفتمان اسلامی است که می‌تواند یک مادر فداکار را قادر به چنین کاری ‌کند: آموزه‌ی توکل.

تأثیر شگرف توکل در هنگام تصمیم‌گیری و توانی که به تصمیم‌گیر برای اخذ تصمیمات بلند‌همتانه می‌بخشد بر همگان روشن است. اما باید اثرات توکل پس از مرحله اخذ تصمیم‌ را نیز در نظر بگیریم. تصمیم متوکلانه مادر موسی، برای تبیین این مهم نیز انتخاب مناسبی است. آنچه پس از تصمیم‌گیری مادر موسی اتفاق افتاد را از زبان پروین اعتصامی می‌شنویم:

مادر موسی، چو موسی را به نیل

در فکند، از گفتهٔ رب جلیل

خود ز ساحل کرد با حسرت نگاه

گفت کای فرزند خرد بی‌گناه

گر فراموشت کند لطف خدای

چون رهی زین کشتی بی ناخدای

وحی آمد کاین چه فکر باطل است

رهرو ما اینک اندر منزل است

پردهٔ شک را برانداز از میان

تا ببینی سود کردی یا زیان

آری، تصمیم‌گیری متوکلانه نه تنها تهور و همت بلند‌تری در مرحله اخذ تصمیم و انتخاب گزینه دارد بلکه پس از تصیمم‌گیری نیز دو مزیت مهم به دنبال خواهد داشت: تصمیمات اثربخش‌تر، تصمیم‌گیران خرسندتر.

✍ سید مهدی عزیزی