مدیریت اسلامی، از منظر مخاطبان

مدیریت اسلامی، از منظر مخاطبان
مدیریت اسلامی نیز مانند هر علم دیگر، مخاطبان مختلفی دارد. بعلاوه تبیین مخاطبان از جهات مختلفی مهم و ضروری است. ساده ترین نمونه ضرورت توجه به مخاطبان – که متاسفانه عرصه مدیریت اسلامی نیز به شدت از عدم توجه به آن ضرر دیده است- ادبیات و زبان آثار است. به عنوان نمونه، بسیاری از تئوری¬های ارزشمند مدیریت اسلامی، تنها در قالبت مقالات علمی- پژوهشی و یا کتب تخصصی و در میان انبوهی از اصطلاحات تخصصی و به صورت تفصیلی ارائه می¬شوند؛ که بسیاری از مخاطبان مدیریت اسلامی وقت، حوصله و یا توان مطالعه چنین آثار تخصصی و تفصیلی را ندارند. البته تبیین دقیق و کامل یک نظریه نیازمند همان قالبها و اصطلاحات است، اما مسئله مورد تاکید این است که در کنار تدوین چنین آثاری، باید نتایج آنها در قالبی کوتاه و روان نیز ارائه شود، که همه¬ی مخاطبان بتوانند با صرف کمترین زمان از آن بهره¬مند شوند. باید اشاره کرد یکی از اهدف این مجموعه مقالات نیز تأمین همین نیاز است.
تبیین و توجه به انواع مخاطبان علاوه بر قالب و ادبیات آثار، در نوع استدلال و منابع مورد استفاده نیز تاثیرگذار است. به عنوان مثال هنگامی که یک نظریه¬پرداز عرصه¬ی مدیریت اسلامی بخواهد یک نظریه مدیریت اسلامی را برای همه¬ی مردم دنیا تبیین کند – که چنین حرکت ارزشمندی می¬تواند نتایج بسیار مهم و ارزشمندی در تبلیغ دین اسلام نیز داشته باشد- دیگر بجای اینکه استدلال اصلی این باشد که «چون شارع اسلام اینطور دستور داده، پس باید اینگونه عمل کرد» باید به فواید عملیاتی و نتیاج کاربردی آن نظریه استدلال کند. به طور مشابه هنگامی که یک نظریه پرداز قصد داشته باشد نظریه¬ای را برای عموم امت اسلامی تدوین کند، باید تلاش کند در منابع خود بیشتر از قرآن و احادیث رسول خدا استفاده کند، تا منابع مورد قبول همه¬ی امت اسلامی باشد.
به هر روی، مدیران مسلمانی که می¬خواهند هم در کسب و کار خود موفق باشند و هم در زندگی حرفه¬ای براساس آموزه¬های اسلامی عمل کنند، مخاطب عمده¬ی تئوری¬های مدیریت اسلامی هستند. در تدوین آثار برای این دسته علاوه بر روانی، سادگی کلام و اختصار که ذکر شد، باید به کاربردی بودن اشاره کرد. به عبارت دیگر، برای این دسته، صرف اینکه چه چیز در عرصه¬ی مدیریت مورد نظر اسلام است، کافی نیست، بلکه بیش از آن نیاز به نظریاتی دارند، که راه رسیدن به آن بایدها و پیاده¬کردن آموزه¬های اسلامی در سازمان را نشان دهد.
دسته دیگر مخاطبان کسانی هستند، که در پست¬های غیر مدیریتی و یا حتی در زندگی شخصی خود قصد استفاده از تئوری¬های مدیریت اسلامی را دارند. شاید تعداد افراد این دسته، از گروه اول هم بسیار بیشتر باشد، و بعلاوه با وجود اینکه آثار در رابطه با این دسته در مدیریت غربی نیز بسیار زیاد است – مثل عناوینی چون «چگونه رئیس خود را مدیریت کنیم و …» و منابع اسلامی نیز در این عرصه بسیار غنی است، اما متاسفانه در عرصه¬ی مدیریت اسلامی به این مخاطبان کم¬توجهی شده است.
دسته دیگری از مخاطبان، که هرچند در حال حاضر حجم قابل توجهی ندارند، اما با اندکی تلاش – و نشان دادن کارآیی¬های مدیریت اسلامی- می¬توانند از دو دسته قبل هم پیشی بگیرند، مدیرانی هستند که صرفا با هدف بهره¬وری به آموزه¬های اسلامی در باب مدیریت توجه می¬کنند. در حال حاضر بعضی از بانک¬های غربی که مشتاق تئوری¬های مدیریت اسلامی هستند ، نمونه¬ای از این دسته از مخاطبان هستند. بایسته¬های و فواید تدوین نظریات برای این دسته همانطور که پیش از این اشاره شد، تأکید بر فواید عملیاتی و نشان¬دادن جاذبه-های دین اسلام است.
هرچند در این نوشته کوتاه به مخاطبان مدیریت اسلامی پرداخته شد، اما تبیین ویژگی¬های مختلف ایجاد کنندگان این عرصه¬ی علمی نیز فواید خود را خواهد داشت. به هر روی، در مقالات آینده در خلال بررسی آثار و نظریات مختلف مدیریت اسلامی، باید برای شناسایی مخاطبان آن آثار نیز تلاش کنیم.

 سید مهدی عزیزی